Onderwijsdak voor groene gevels en daken

Vorige maand opende het dak dat op het terrein van Yuverta mbo Houten speciaal gebouwd is voor onderwijs- en onderzoeksdoeleinden. Madelon de Lange en Sijtske Ouderkerken, twee van de initiatiefnemers, vertellen: “Als onderwijsinstituut is het voor ons belangrijk om aan te blijven sluiten bij ontwikkelingen in de sector. Waar voorheen groene daken nog als technische hoogstandjes golden waar alleen bepaalde gespecialiseerde bedrijven zich mee bezighielden, zie je ze nu steeds vaker als onderdeel van stedelijke klimaatadaptatie. Dat betekent dat het voor de hovenier van nu belangrijk is er om enige ervaring mee te hebben.”

Het dak kwam tot stand in nauwe samenwerking met Koninklijke Ginkel Groep, die ontwerp, ontwikkeling en realisatie voor zijn rekening nam. Het werd gefinancierd door Yuverta mbo Houten en door een subsidie van het European Platform for Urban Greening. Daarnaast zijn er samenwerkingen met diverse bedrijven, die het dak sponsoren of producten tegen de kostprijs leveren.

Groen aanleggen en onderhouden

Het dak is geen dak in de meest letterlijke zin van het woord, want het rust niet op een gebouw maar op een ‘grondlichaam’: grond gestort tussen betonnen keerwanden. Een betonnen trap leidt tot een pad boven op het dak van 2,4 meter hoogte, met aan weerszijden daktuinen: aan de linkerzijde afgebakende stukken van 3 bij 3 meter die door de studenten beplant zullen gaan worden, aan de rechterzijde vijf fraaie daktuinen in oplopende graad van onderhoudsintensiteit.

Ouderkerken: “Dat is allereerst een hellend groendak met sedum, naast de trap. Daarop volgen een plat dak met sedum en een daktuin met inheemse kruiden van onze regio. Als vierde is er dan een intensieve daktuin met vaste planten in verhoogde bakken en aan het uiteinde van het dak vindt men een intensieve daktuin met vlonders rondom een grote meerstammige heester (een Zevenzonenboom, Heptacodium miconioides) in een bak. Zo leren de studenten aan de linkerkant van het pad om daktuinen aan te leggen en aan de rechterkant om daktuinen te onderhouden. Er bestaat immers geen ‘onderhoudsvrij groendak’, zoals er ook geen onderhoudsvrije tuinen bestaan. Onkruid, dat wil zeggen: ongewenste kruiden, zal je altijd moeten verwijderen. Hoeveel onderhoud een groendak vergt, verschilt sterk per type. Daarin kan de hovenier een adviserende rol hebben tegenover de klant.”

De daktuinen zijn voorzien van een retentielaag met Smart Flow Control (slim waterbeheersysteem van Optigrün) zodat er zoveel mogelijk water vastgehouden wordt om de beplanting te voeden. Afstromend regenwater wordt opgevangen in een buffertank van 10 kuub en hergebruikt voor de druppelirrigatie.

Groen langs de gevels

Maar niet alleen boven op het dak is er groen: langs de betonnen wanden is gevelgroen aangebracht. De Lange: “Voor de gevel hebben we negen systemen van verschillende sponsoren: de kant-en-klaar haag van Mobilane, de vlies/substraat-systemen van Terapia Urbana en Vertuss, de bakkensystemen van City Garden, Virtoria en Mobilane, en de (steen)wolsystemen van Wallflore en Sempergreen. Er is ook grondgebonden groen, dus een klimplant, met spankabels van leveranciers Carl Stahl en Jakob Rope en bouwstaal- en dubbelstaafmatten. Dat is natuurlijk het makkelijkste systeem, want zo krijgt de plant zijn voedingsstoffen uit de volle grond. Mooi om te zien is dat daarbij de Pyracantha, vuurdoorn, weer populair wordt. Maar ook minder bekende soorten als Ceriploca en Schisandra komen terug als klimplanten. Voor het bovenste stuk moet je een ladder op via een ladderopstelplaats. De groene gevel aan de oostzijde is met rope access te onderhouden. Zo hebben we voor de studenten de praktijk van dak- en gevelgroen nagebootst in een veilige omgeving.”

Anders dan op maaiveld

Wat maakt werken op een dak anders dan op het maaiveld? “Allereerst moeten studenten leren om veilig op hoogte te werken”, zegt Ouderkerken. “Op het middenpad mag je zonder verdere veiligheidsmaatregelen, maar zodra je de tuinen aan weerszijden van het pad betreedt, moet je je aanlijnen. Let ook op de veiligheid van je omgeving: als je een steentje wegtrapt op het maaiveld, heeft dat weinig gevolgen, maar een steentje dat van een dak van vijftien meter hoogte valt, kan grote risico’s meebrengen. Daar komt bij dat de aan- en afvoer van materialen op daken complexer is. Dat vergt een goede planning van wanneer je wat nodig hebt. Verder heb je te maken met een beperkte laag substraat, dus je schop kan niet zomaar de grond in. En het is belangrijk om je prettig te voelen op hoogte. Twee-en-een halve meter is hoog genoeg om eens te ervaren hoe je daarop reageert.”

Leren kennen

“Met de verschillende daktuinen en de verschillende soorten gevelgroen biedt ons dak een mooi overzicht van de materialen, middelen en methodes van dak- en gevelgroen waarmee de moderne hovenier in zijn werkende leven aan de slag gaat”, zegt Ouderkerken. “De studenten hoeven geen experts op het gebied van al die systemen te worden, maar kunnen ze hier wel leren kennen. Per systeem zijn er andere dingen mogelijk voor het onderhoud. Het is goed om daar kennis mee te maken.”

Niet alleen voor Yuverta

In het dak zijn sensoren aangebracht die temperatuur en vochtgehalte meten. “De moderne hovenier moet de informatie op dashboards kunnen interpreteren”, legt De Lange uit. De sensoren maken het dak ook bij uitstek geschikt voor onderzoek, onder meer door de HAS Green Academy. “We hebben het dak niet alleen voor onze eigen studenten aangelegd”, benadrukt Ouderkerken. “Ook andere opleidingsinstituten kunnen het gebruiken, zoals voor het onderwijs aan toekomstige data-specialisten of dakdekkers bij ROC Midden Nederland. En omdat het middenpad afgescheiden is van daktuinen aan weerszijden, kunnen ook bijvoorbeeld leerlingen van basisscholen het dak veilig bezoeken en zien wat er allemaal mogelijk is. Want groen is er niet alleen voor de hovenier, maar voor iedereen. En ons dak is niet alleen voor Houten, maar voor heel Nederland.”

Tekst: Nolanda Klunder